ԼՈՒՅՍԻ ԱՆԴՐԱԴԱՐՁՈՒՄԸ, ԲԵԿՈՒՄԸ: ՕՐԵՆՔՆԵՐԸ

Լույսը ընկնելով մարդու աչքի մեջ առաջացնում է տեսողական զգացողություն, որի հետևանքով մենք տեսնում ենք լույսի աղբյուրը և բոլոր այն մարմիններն ու մակերևույթները, որոնք անդրադարձնում են իրենց վրա ընկնող լուսային ճառագայթները: Լավ անդրադարձնող մակերևույթ է հայելին: 

Լույսի անդրադարձումը ենթարկվում է որոշակի օրենքի, որը հայտնագործել է Հին Հունաստանի գիտնական Էվկլիդեսը:

Ընկնող ճառագայթի և անդրադարձնող մակերևույթին տարված ուղղահայացի միջև կազմած անկյունը կոչվում է անկման անկյուն: Անդրադարձած ճառագայթի և անդրադարձնող մակերևույթին տարված ուղղահայացի միջև կազմած անկյունը կոչվում է անդրադարձման անկյուն:

ԼՈՒՅՍ, ԼՈՒՅՍԻ ՏԱՐԱԾՈՒՄԸ ՀԱՄԱՍԵՌ ՄԻՋԱՎԱՅՐՈՒՄ

Լույսը շատ կարևոր դեր է կատարում մարդու կյանքում: Լույսի շնորհիվ մենք կարողանում ենք ճանաչել մեզ շրջապատող աշխարհը:

Լույսի վերաբերյալ առաջին գիտնական տեսությունը սեղծել է Իսահակ Նյուտոնը, XVII դարում: Ըստ Նյուտոնի` լույսը կազմված է փոքրիկ մասնիկներից` կոպուսկուլներից, որոնք լուսատու մարմինը, օրինակ` Արեգակը, վառվող մոմի բոցը և այլն, առաքում է բոլոր ուղղություններով` ուղիղների կամ ճառագայթների երկանյքով: Եթե այդ ճառագայթներն ընկնում են մեր աչքի մեջ , ապա տեսնում ենք լուսատու առարկան: Գրեթե միաժամանակ հոլանդացի գիտնական Քրիստիան Հյուգենսն առաջարկել է լույսի ալիքային տեսանյութը:

Բազմաթիվ փորձեր և դիտումներ ցույց են տալիս, որ թափանցիկ համասեռ միջավայրում լուսային ճառագայթներն ուղիղ գծեր են: Օրինակ` տեսած կլինեք, թե ինչպես են լուսավորում սենյակի օդի փոշու մասնիկները պատուհանից ընկնող Արեգակի ճառագայթներով լուսավորվելիս: Այն ուղիղ գծերը, որոնք մեզ երևում են , որոշակի պատկերացում են տալիս Արեգակի ճառագայթների մասին:

ՈՍՊՆՅԱԿՆԵՐ, ԱՌԱՐԿԱՅԻ ՊԱՏԿԵՐԻ ԿԱՌՈՒՑՈՒՄԸ ԲԱՐԱԿ ՈՍՊՆՅԱԿՈՒՄ

Լույսի անդրադարձման և բեկման երևույթները օգտագործվում են լուսային ճառագայթների տարածման ուղղությունը փոխելու նպատակով՝ տարբեր օպտիկական սարքերում, ինչպիսիք են մանրադիտակը, աստղադիտակը, խոշորացույցը, լուսանկարչական ապարատը և այլն:

Ոսպնյակ է կոչվում թափանցիկ, սովորաբար ապակե մարմինը, որը երկու կողմից սահմանափակված է գնդային մակերևույթներով: Ըստ իրենց ձևի՝ ոսպնյակները լինում են ուռուցիկ և գոգավոր: Ուռուցիկ են այն ոսպնյակները, որոնց միջին մասն ավելի հաստ է, քան եզրերը:

Գոգավոր են այն ոսպնյակները, որոնց միջին մասն ավերի բարակ է, քան եզրերը: Բարակ են այն ոսպնյակները, որոնց միջին մասը (հաստությունը) զգալիորեն փոքր է նրանց սահմանափակող գնդային մակերևույթների շառավիղներից: Ոսպնյակն ունի 1 գլխավոր և բազմաթիվ երկրորդային օպտիկական առանցքներ:

Եթե ուռուցիկ ոսպնյակի նյութի բեկման ցուցիչն ավելի մեծ է միջավայրի բեկման ցուցիչից, օրինակ եթե միջավայրն օդն է, իսկ ոսպնյակը ապակի, ապա ուռուցիկ ոսպնյակը հավաքող է:

Ոսպնյակը հավաքող է, եթե նրա վրա ընկնող ճառագայթների փունջը ոսպնյակով անցնելուց հետո հավաքվում է մեկ կետում:

ԷԼԵԿՏՐԱՄԱԳՆԻՍԱԿԱՆ ՄԱԿԱԾՈՒՄ

Փոփոխական մագնիսական դաշտը հաղորդիչ կոնտուրում ստեղծում է էլեկտրական հոսանք:

Որքան արագ շարժվի մագնիսը այնքան մեծ կլինի առաջացող հոսանքի ուժը: Մագնիսը կոճի մեջ անշարժ պահելիս հոսանքը դադարում է:

Ուստի.էլեկտրական հոսանքի առաջացման պատճառը կոճ թափանցող մագնիսական գծերի թվի փոփոխությունն է:

Հաղորդիչ կոնտուր թափանցող մագնիսական գծերի թվի փոփոխման հետևանքով փակ կոնտուրում էլեկտրական հոսանքի առաջացման երևույթը կոչվում է էլեկտրա-մագնիսականկան մակածում, իսկ առաջացած հոսանքը՝ մակածման հոսանք:

ՀԱՂՈՐԴԻՉԻ ԴԻՄԱԴՐՈՒԹՅԱՆ ՉԱՓՈՒՄՆ ԱՄՊԵՐՄԵՏՐԻ ԵՒ ՎՈԼՏՄԵՏՐԻ ՄԻՋՈՑՈ

ՋՈՈՒԼ- ԼԵՆՑԻ ՕՐԵՆՔԸ

Հոսանքի ջերմային ազդեցությունը ուսումնասիրեցին անգլիացի ֆիզիկոս Ջ. Ջոուլը, իսկ ևս մեկ տարի անց՝ ռուս գիտնական Է. Լենցը: Նրանք միմյանցից անկախ սահմանեցին օրենք՝ Ջոուլ-Լենցի օրենքը, որը բացահայտում է, թե ինչ մեծություններից և ինչպես է կախված հաղորդչում անջատված ջերմաքանակը:

Ջոուլ-Լենցի օրենքը հայտնագործվել է փորձնական ճանապարհով, սակայն դրան կարելի է նաև տեսական հիմնավորում տալ: Եթե շղթայի տեղամասում մեխանիկական աշխատանք չի կատարվում, նրանում քիմիական ռեակցիա տեղի չի ունենում, ապա հոսանքի ամբողջ աշխատանքը ուղղված է հաղորդչի ներքին էներգիայի մեծացմանը:

Հոսանքակիր հաղորդչում անջատված ջերմաքանակը հավասար է հոսանքի ուժի քառակուսու, հաղորդչի դիմադրության և նրանով հոսանքի անցման ժամանակի արտադրյալին:

ԷԼԵԿՏՐԱԿԱՆ ՀՈՍԱՆՔԻ ԱՇԽԱՏԱՆՔԸ ԵՒ ՀԶՈՐՈՒԹՅՈՒՆԸ

Էլեկտրական շղթայում հոսանքի՝ աշխատանք կատարելու արագությունը բնութագրող մեծությունը անվանում են հոսանքի հզորություն և նշանակում ՝ P տառով:

Հաստատուն հոսանքի հզորությունը շղթայի տվյալ տեղամասում հավասար է հոսանքի ուժի և տեղամասի ծայրերին կիրառված լարման արտադրյալին:

Օգտվելով Օհմի օրենքից (3) բանաձևը կարելի է ներկայացնել հետևյալ տեսքով  P=U2R և P=I2⋅R

Միավորների ՄՀ-ում հզորությունն արտահայտվում է վատտով (Վտ). 1Վտ=1Ջ/վ

Հզորությունը հավասար է 1Վտ – ի, եթե 1վ – ում կատարվում է 1Ջ աշխատանք:

Հզորությունը չափող սարքը կոչվում է Վատտմետր:

ՀԱՂՈՐԴԻՉՆԵՐԻ ՀԱՋՈՐԴԱԿԱՆ ԵՒ ԶՈՒԳԱՀԵՌ ՄԻԱՑՈՒՄՆԵՐ

Շղթայի տեղամասում հաղորդիչների այնպիսի միացումը, որի դեպքում յուրաքանչյուր հաղորդչից դուրս եկող հաղորդալարը առանց ճյուղավորվելու միանում է այլ հաղորդչի, կոչվում է հաջորդական միացում:

Հաջորդական միացման դեպքում բոլոր տարրերը միացված են իրար այնպես, որ նրանց պարունակող շղթայի այդ հատվածում հանգույցներ չկան։ Զուգահեռ միացված տարրերը միանում են իրար երկու հանգույցով և այլ հանգույցների հետ կապ չունեն, եթե դա չի հակասում պայմանին։ Հաջորդական միացման դեպքում հոսանքի ուժը բոլոր հաղորդիչներում նույնն է, ընդհանուր լարումը հավասար է հաղորդիչներից յուրաքանչյուրի ծայրերին կիրառված լարումների գումարին, իսկ ընդհանուր դիմադրությունը հավասար է հաղորդիչների դիմադրությունների գումարին։

Հաղորդիչների հաջորդական և զուգահեռ միացումներ.

Զուգահեռ միացման դեպքում լարման անկումը հանգույցների միջև գտնվող յուրաքանչյուր հաղորդչի վրա նույնն է, իսկ դիմադրության հակադարձ մեծությունը հավասար է յուրաքանչյուր զուգահեռ միացված հաղորդչի դիմադրության հակադարձ մեծության գումարին:

ՕՀՄԻ ՕՐԵՆՔԸ

Էլկտրական շղթայով հոսանքի անցումը բնութագրում են երեք մեծություններ. I՝ հոսանքի ուժը, U՝ լարումը, R՝ դիմադրությունը:

Այս մեծությունների միջև գոյություն ունի կապ, որը որպես օրենք սահմանել է Գ. Օհմը 1827թ.-ին:

Օհմի օրենքից ստացվում է, որ դիմադրության նվազման դեպքում հոսանքի ուժն աճում է, և եթե հոսանքի ուժը գերազանցի տվյալ շղթայի համար թույլատրելի արժեքը, ապա շղթային միացված բոլոր սարքերը կարող են շարքից դուրս գալ:

Այդպիսի իրավիճակ առաջանում է կարճմիացման դեպքում, երբ շղթայի երկու կետորը միացվում են շատ փոքր դիմադրություն ունեցող հաղորդիչով: Կարճ միացումը կարող է հրդեհի պատճառ դառնալ:

ԷԼԵԿՏՐԱԿԱՆ ՀՈՍԱՆՔԻ ԱԶԴԵՑՈՒԹՅՈՒՆԸ ԿԵՆԴԱՆԻ ՕՐԳԱՆԻԶՄՆԵՐԻ ՎՐԱ

Էլ. հոսանք անցնելով մարմնի միջով կարող է վնասել կարևոր օրգանները, իսկ երբեմն հանգեցնել մարդու մահվան: Մարդու մահը վրա է հասնում մոտ100 մԱ (0,1 Ա) հոսանքի ուժի դեպքում: Հոսանքի հասցրած վնասի ծանրությունը կախված է մարդու միջով անցած հոսանքի ուժից, նրա բնույթից, հոսանքի ազդեցության տևողությունից, ինչպես նաև այն բանից, թե մարդու ներսում ինչ ճանապարհով է այն անցել: Առավելագույն վտանգ է ներկայացնում հոսանքի անցումը մարդու ուղեղով և շնչառությունն ու սիրտը կարգավորող նյարդային կենտրոններով: Նկարում ամերիկացի իլյուզոնիստ Դեյվիդ Բլեյն ն է, ով նոր հնարք էմտածել` նա 3 օր ու գիշեր կմնա էլեկտրական հոսանքի ազդեցության